Esperanto/Gramática/Composición de palabras

De Wikilibros, la colección de libros de texto de contenido libre.

Índice de la sección
«Gramática»


El vocabulario en Esperanto puede ser construido por el hablante mientras esa construcción sea lógica y comprensible; al formar palabras se siguen tres principios básicos:

  • Uso de terminaciones de clases de palabras 
    Uzo de vortklasaj finaĵoj
  • Uso de prefijos de precisión 
    Uzo de precizigaj antaŭelementoj
  • Redacción de oraciones 
    Vortigo de frazetoj


Prefijos oficiales[editar]

Prefijo Descripción Ejemplos
bo~ relación política otorgada por un matrimonio [1]
  • patro ['pa.tro] padre. ⇛ bopatro [bo.'pa.tro] suegro.
  • familio [fa.mi.'li.o] familia. ⇛ familio [fa.mi.'li.o] familia conyugal.
dis~ separación, diseminación disĵeti (lanzar hacia todos lados); dissendi (distribuir); disatomi (dividir en atomos, desintegrar)
ek~ aspecto perfectivo (comienzo repentino, o acción momentánea) ekbrili (relampaguear); ekami (enamorarse); ekkrii (chillar); ekde (desde); ek! (¡en marcha!)
eks~ antecesor, ex- eksedzo (ex-esposo); eksbovo (buey [en broma, de 'toro']); Eks la estro! (¡Abajo con nuestro lider!)
fi~ vergonzoso, sucio fihomo (una persona malvada o perversa); fimensa (tonto, tonta); fivorto (palabrota); Fi al vi! (¡Avergüenzate!)
ge~ de ambos sexos gepatroj (padres); gesinjoroj (señoras y señores); la geZamenhofoj (Los Zamenhof); gelernejo (escuela mixta); geiĝi (congeniar)
mal~ antónimo granda (grande) - malgranda (pequeño); riĉa (rico) - malriĉa (pobre); malino (hombre [bromeando]); maldekstrume (en sentido contrario de las agujas del reloj)
mis~ incorrectamente, misloki (confundir de sitio); misakuzi (acusar erroneamente); misfamiga (famoso por error, de fama y el sufijo -ig)
pra~ antepasado avo (abuelo) - praavo (bisabuelo); prapatro (ancestro); prabesto (animal prehistorico); prahindeŭropa (Pre-Indoeuropea)
re~ venir o poner de nuevo en el mismo lugar que antes; hacer o volver a ser como antes; hacer o suceder una vez más de la misma u otra manera. Se usa sólo con palabras de acción y siempre muestra la forma de la acción[2]
  • sendi ['sen.di] enviar. ⇛ resendi [re.'sen.di] enviar de vuelta.
  • konstrui [kons'tru.i] construir. ⇛ rekonstrui [re.kons'tru.i] reconstruir.

Sufijos[editar]

Sufijo Descripción Ejemplos
~aĉ~ Peyorativo (expresa una opinión despectiva sobre el objeto o acción)
  • skribi [skribi]verbo; escribir. 
    skribaĉi [skribatʃi]verbo; garabatear.
  • rigardi (mirar) 
    rigardaĉi (quedarse embobado mirando)
-ad- imperfecto (denota acción frecuente, repetida, o continua) parolo (palabra) - parolado (discurso)
-aĵo de manifestación concreta manĝi (comer) - manĝaĵo (comida)
-ano miembro, seguidor, participante, habitante kristo (Cristo) - kristano (cristiano); Markso (Marx) - marksano (marxista); USo (EEU) usonano (norteamericano) [diferente de amerikano: habitante de America (Ameriko)]
-aro colectivo o grupo arbo (árbol) - arbaro (bosque); homo (hombre) - homaro (humanidad) [diferente de homamaso (gentío)]
-ĉjo forma afectiva del masculino; la raiz queda cortada patro (padre) - paĉjo (papi); frato (hermano) - fraĉjo (hermanito)
-ebla posible kredi (creer) - kredebla (creible); vidi (ver) - videbla (visible)
-eco una cualidad abstracta amiko (amigo) - amikeco (amistad); bona (bueno) - boneco (bondad); Italo (Italia) - italece (italianesco)
-eg- aumentativo; a veces con connotación despectiva al usarse en personas domo (casa) - domego (mansión); libro (libro) - librego (tomo); varma (caliente) - varmega (muy caliente);
-ejo lugar caracterizado por la raiz (no usado para toponimos) lerni (aprender) - lernejo (escuela); vendi (vender) - vendejo (tienda); kuiri (cocinar) - kuirejo (una cocina), senakva (sin agua, seco) - senakvejo (desierto)
-ema tener tendencia a ludo (juego) - ludema (juguetón); paroli (hablar) - parolema (charlatan), kredi (creer) - kredema (crédulo)
-enda mandatorio pagi (pagar) - pagenda (de pago), lagi (leer) - legendaĵo (texto de requerida lectura)
-ero la parte más pequeñá ĉeno (cadena) - ĉenero (eslabón); fajro (fuego) - fajrero (chispa); neĝo (nieve) - neĝero (copo de nieve)
-estro lider, jefe lernejo (escuela) - lernejestro (director de escuela); urbo (ciudad) - urbestro (alcalde); cent (cien) - centestro (centurion)
-et- diminutivo; a veces con connotaciones afectivas cuando se usa en personas domo (casa) - dometo; libro (libro) - libreto; varmeta (templado); rideti (sonreir)
-io ciudad del mismo nombre que un accidente geográfico o etnia Meksiko (Ciudad de Mexico) - Meksikio (Mexico); Niĝero (el rio Niger) - Niĝerio (Nigeria); Anglo (persona inglesa) Anglio (Inglaterra); patro (padre) - patrio (tierra materna) [la palabra "io" obtenida no se puede usar como raiz "-i-"]
-iĉo masculino patro (progenitor, genero neutro) - patriĉo (padre, genero masculino)
-ido descendiente directo kato (gato) - katido (cachorro de gato); reĝo (rey) - reĝido (principe); arbido (brote); izraelido (israelita, descendiente de Israel)
-igi hacer, causar morti (morir) - mortigi (matar); purigi (limpiar); konstruigi (construir)
-iĝi volverse (produce verbos intransitivos) amuziĝi (divertirse); naskiĝi (nacer); ruĝiĝi (ruborizarse)
-ilo instrumento ludi (jugar) - ludilo (juguete); tranĉi (cortar) - tranĉilo (cuchillo); helpi (ayudar) - helpilo (remedio, instrumento de ayuda)
-ino femenino bovo (toro) - bovino (vaca); patro (padre) - patrino (madre); studento (estudiante) - studentino (mujer estudiante)
-inda merece la pena memorinda (memorable); kredinda (creible, que merece la pena ser creido); fidinda (merece la pena depender de ello)
-ingo recipiente contenedor glavo (espada) - glavingo (vaina); kandelo (vela) - kandelingo (candelabro); fingro (dedo) - fingringo (dedal)
-ipo forma afectiva del tercer género; la raiz queda cortada knabo chico - knabipo (chique o chico cuyo género no es ni varón ni mujer); patro (padre) - patripo (progenitor ni mujer ni varón)
-ismo doctrina, sistema komunismo (Comunismo); kristanismo (Cristianismo)
-isto persona profesional o vocacionalmente ocupada con una idea o actividad instruisto (profesor); dentisto (dentista); komunisto (comunista)
-njo forma afectiva del femeninoo; la raiz queda cortada Jonjo (Joanie); panjo (mami); anjo (abuelita)
-obla multiplo duobla (doble); triobla (triple)
-ono fracción duona (mitad); centono (centesima)
-ope en raciones duope (de dos en dos); goto - gutope (gota a gota)
-ujo contenedor, país (u entidad política), o árbol de cierta clase de fruta (uso arcaico) monujo (un monedero, de "mono", dinero); Anglujo (Inglaterra ["Anglio" se usa más]); Kurdujo (Kurdistan, las tierras kurdas); pomujo (manzano [ahora "pomarbo"])
-ulo una persona caracterizada por la raiz junulo (un joven); sanktulo (un santo); abocoulo (un lector primerizo, de "aboco", "ABC"); aĉulo (desgraciado, del sufijo "aĉ"); tiamulo (un contemporaneo, de "tiam", entonces)
-um- sufijo indefinido (usado arbitrariamente) kolumo (un collar, de "kolo", cuello); krucumi (crucificar, de "kruco", cruz); malvarmumo (un resfriado, de "malvarmo", frio); plenumi (completar, de "pleno", completo); brakumi (abrazar, de "brako", brazo); dekstrume (en sentido de las agujas del reloj, de "dekstro", derecha)

Prefijos no oficiales[editar]

Afijos importantes Descripción Ejemplos
-ino femenino bovo (toro) - bovino (vaca); patro (padre) - patrino (madre); studanto (estudiante) - studantino (mujer estudiante)
-iĉo masculino bovo (toro) - boviĉo (toro); studantiĉo (estudiante hombre);
-ipo ni masculino, ni femenino, tercer género knabo chico - knabipo (chique o chico cuyo género no es ni varón ni mujer); patro (padre) - patripo (progenitor ni mujer ni varón)
-pjo forma afectiva del tercer género; la raíz queda cortada patro (padre) - papjo (progenitor ni masculino ni femenino tiernamente); frato (hermano) - frapjo (hermanite)


Unión de raíces[editar]

Es posible formar palabras compuestas yuxtaponiendo dos raíces juntas. Cuando se combinan dos raíces hay que asegurarse de que la raíz principal es escrita en segundo lugar, escribiéndose antes la secundaria.
Opcionalmente se puede intercalar una vocal entre dos raíces si la composición provoca una palabra de difícil pronunciación o es rara para el lector. Cuando se haga esto, la vocal debe ser -o- si la raíz secundaria actúa como sustantivo o -i- si es un verbo. También opcionalmente se puede poner una -n- tras -o- si la raíz principal actúa como un verbo que recae sobre la secundaria (acusativo).

Ejemplos:
ŝip- (raíz de "barco") + vetur (raíz de "viaje") = ŝip(o)veturo (un viaje en barco)
pag- (raíz de "pagar") + pov- (raíz de "poder") = pag(i)pova (posible de pagar, pagable)
neni- (raíz de "nada") + far- (raíz de "hacer") = Neni(o(n))faras (no hago/haces/... nada)

Correlativos[editar]

Un tipo de composición de palabras es la que se da en los llamados "correlativos". Estas palabras se tratan en la sección "Voces simples"


InformaciónGramáticaLecturasEjerciciosEnlaces
Lecciones: 123456789101112
Diccionario UniversalVocabularioGlosario de consulta
ABC, ĈDEFG, ĜH,ĤIJ, ĴKLMNOPRS, ŜTUVZ
  1. Wennergren, Bertilo (5 de mayo de 2022) «38.3.1. BO» En: «Plena Manlibro de Esperanta Gramatiko» (en Esperanto )html
  2. Wennergren, Bertilo (5 de mayo de 2022) «38.3.10. RE» En: «Plena Manlibro de Esperanta Gramatiko» (en Esperanto )html