Na'vi/Curso/Texto completo

De Wikilibros, la colección de libros de texto de contenido libre.
< Na'vi‎ | Curso

Frommer había creado más que mil palabras para el Na'vi en el tiempo que Avatar fue lanzado. Aunque ese número es relativamente pequeño, Frommer ha señalado que con un mayor desarrollo del lenguaje este puede ser utilizado para la conversación diaria.

Para la primera lección veremos el léxico básico del idioma Na'vi.

Frases comunes[editar]

Algunas frases comunes son:

"papaya" "sentir"
káme "Ver" (ver dentro y entender a una persona)
oél ngáti kámeie "Yo te veo" (un saludo)
káme ngát "te veo" (una respuesta acortada)
kìyeváme "adiós; te veo luego"
kaltxì "hola"
ngaru lu fpom srak? "Cómo estas?"
rutxé "por favor"
iráyo "gracias"
óe ngáru seiyí iráyo "te lo agradezco"
Fyape fko syaw ngar? "Cuál es tu nombre?" (lit., "Cómo te llaman?")
Oeru syaw (fko) Atayo. Ngaru tut? "(Ellos) me llaman Atayo. Y a ti?"
maw hìkrr ayoe tìyätxaw. "estaremos de regreso."
yawne "amado"
nga yáwne lu oér "yo te amo"
oéru txóa livú "perdona me"
Éywa ngáhu "Que Dios (Gaia) este contigo"
yola krr, txana krr, ke tsranten "No importa cuanto tiempo tome"
ngári Náwma Sá’nok lŕrtok soleiyí "la Gran Madre te ha sonreído"
ftxozäri aylrrtok ngaru "sonríe en tu celebración" (felices vacaciones, feliz cumpleaños, etc.)
lrrtok ngar "buena suerte!"
skxáwng! "idiota!"
pxasìk "Que se pudra, no me importa!"
óe omúm "lo se"
tam "okay"
tslolám "lo tengo; entendido."
tsún tivám "nada mal/ muy bien" (deben hacerlo / lo suficientemente bueno)
sìlpey oe pxengaru srung soli "espero haberte ayudado"
... nìNá’vi slu ’úpe? "Còmo puedo decir.... en Na'vi?"
Ayfizayu plltxuye san... o Plltxuye ayfizayu san... "Erase una vez..." (lit. "los ancerstros (nos) dijeron...")
Fìfya plltxuye ayfizayu. "Esto es los que los ancestros dijeron." (terminar una historia)

El Na’vi tiene insultos, como skxawng y palabras fuertes, como pxasìk, pero no palabras consideradas obscenas...

Compuestos[editar]

Muchas palabras son creadas por compuestos, que se efectúa simplemente poniendo los elementos juntos: kämákto "capear", "desmontar", viene de ka "ir" y Makto "montar a"; éltungawng (una especie de gusano alucinógeno), viene de eltu "un cerebro "y ngawng" un gusano "; ftéke "con el fin de ", etc." de "y ke" no ". En los compuestos con un verbo monosilábico, puede ser el segundo elemento que modula, incluso cuando la inflexión se espera antes de, como en yomtìng "alimentar" (lit. "dar de comer"), donde la primera posición infijo iy, su lugar aparece en la sílaba final: yom-t <iy> ing.

Los conpuestos son a menudo truncados, por ejemplo prrnesyul "brote" de prrnen "infante" + syulang "flor". Similarly, tute "persona" es con frecuencia una abreviación de -tu, como en pamtseotu "musico" (lit. 'persona-musica-artista').

Ideonfonos[editar]

El Na'vi tiene algunos ideofonos, palabras que imitan el sonido o la sensación de lo que ellos describen como kxángangang "boom", que parece capturar la explosión inicial con la primera sílaba, y el efecto de reverbera con las sílabas posteriores.

Modismos[editar]

Algunas expresiones Na'vi son o han sido acortado hasta el punto de que ya no son directamente comprensible. Por ejemplo,oeru teya si significa "Me alegro", es la abreviatura de fpom oeru teya si "me llena de alegría".

Cognados[editar]

Numerosas palabras Na'vi parecen ser cognados, aunque sin ningún método conocido de derivación. Por ejemplo, Eyk es "dirigir", oeyk "una causa", y <eyk> causando; otras palabras posiblemente relacionados entre sí son ewan "joven" y eveng "niño", o ke yey "no derecho" (torcida) y kxeyey "error".

Sistema numérico[editar]

Como los na'vi tienen cuatro dedos en cada mano, su sistema numérico es octal.

  • 1.-’aw
  • 2.-mune
  • 3.-pxey
  • 4.-tsìng
  • 5.-mrr
  • 6.-pukap
  • 7.-kinä
  • 8.-vol
  • 9.-volaw
  • 10.-volum
  • 11.-vopey
  • 12.-vosing
  • 13.-vomrr''
  • 14.-vofu
  • 15.-vohin
  • 16.-mevol
  • 17.-voláwve
  • 20.-vohive
  • 32.-tsìvol

De esto, podemos deducir que la raíz de 4 es "tsì", mientras que la de 8 es "vo". Así, 32 sería "4 ochos" (similar al sistema francés). En la segunda lección aprenderemos a conjugar algunos verbos

En Na'vi, los verbos se conjugan para tiempo, pero no para la persona. Es decir, tienen distinciones como "Yo soy, yo era, Yo haría", pero no como "Yo soy, nosotros somos,él es, etc.". La conjugación se basa exclusivamente en infijos, que son como sufijos pero dentro del verbo. "Cazar", por ejemplo, es Taron, pero "cazado" es toláron, con el infijo

    .

    Infijos[editar]

    Hay dos posiciones para infijos: entre la consonante y vocal de la primera sílaba, y entre la consonante y vocal de la sílaba final. Sin embargo, como todas las existentes raíces verbales, el Na'vi tienen sólo uno o dos sílabas, y porque sólo la raíz verbal se declina dentro de compuestos, este es la primera sílaba para todos los propósitos prácticos . Si tres o cuatro sílabas raíces verbales se introducen en el futuro, la descripción deberá ser redactada con mayor precisión. Por ejemplo, el verbo más sencillo fonéticamenteKame "ver, comprender", y el más complicado steftxaw "examinar", siguen los infijos de la primera y segunda posición
      y <uy>. Los significados de estos infijos serán explicados más adelante.
      Raíz posición 1 posicion 2 posicions 1 y 2
      Forma káme koláme kámuye kolámuye
      Analizada k‹ol›ame kam‹uy›e k‹ol›am‹uy›e
      Forma steftxáw stoleftxáw steftxuyáw stoleftxuyáw
      Analizada st‹ol›eftxaw steftx‹uy›aw st‹ol›eftx‹uy›aw
      Tenga en cuenta que el infijo viene directamente antes de la vocal, por lo que después de cualquier grupo de consonantes como el st y ftx en ste-ftxaw. El infijo también se produce antes de lo que funciona como la vocal, incluyendo ll y rr. Por ejemplo, la inflexión de
        fŕrfen ("visita") es folŕrfen. En palabras monosílabas como lu "ser", si "hacer", new "deseo" y tspang "matar" , todos los infijos que aparecen con una sílaba conservan su orden relativo:
        Raíz posición 1 posición 2 posición 1 y 2
        Forma néw noléw nuyéw noluyéw
        Analizado n‹ol›ew n‹uy›ew n‹ol›‹uy›ew
        Forma tspáng tspoláng tspuyáng tspoluyáng
        Analizado tsp‹ol›ang tsp‹uy›ang tsp‹ol›‹uy›ang
        Por otra parte, cuando la vocal del infijo coincide con la vocal de dicho verbo, se puede ver como un sufijo: luyu "ser" (l <uy> u, * no lu-yu), sivi "hacer" (s <iv> i, * no si-vi). Esto es más claro en el discurso que en la escritura, ya que la tensión se mantiene en la vocal raíz: Luyú (no * Lúyu), Siví (no * Sívi). Del mismo modo, cuando una penúltima sílaba refleja un infijo: Lonu "liberación", lolónu "liberado" (l
          onu, no * lo-Lonu). Si no hay una consonante inicial, el infijo viene antes de la vocal:
          Tsampongut Tsu’teyl iveyk.
          tsam-pongu-t Tsu’tey-l ‹iv›eyk
          war-party- (name)- lead
          "Tsu'tey dirigirá el partido de la guerra".

          En la primera posición puede ocurrir más de un infijo. Cuando hay que transmitir información temporal se fusionan entre sí (véase más adelante), sin embargo, cuando un infijo tiene una función más concreta, como un reflexivo (que actúa sobre uno mismo), entonces precede al temporal infijo(s). Al aderir el "pre-primero" infijo <nos> a las palabras anteriores, y llenando las tres franjas horarias, se obtiene:

          Raíz káme steftxáw néw tspáng éyk
          Forma kusolámuye stusoleftxuyáw nusoluyéw tspusoluyáng usoluyéyk
          Analizado k‹us›‹ol›am‹uy›e st‹us›‹ol›eftx‹uy›aw n‹us›‹ol›‹uy›ew tsp‹us›‹ol›‹uy›ang ‹us›‹ol›‹uy›eyk

          Sin embargo, es raro encontrar formas para este complejo.

          Tiempo[editar]

          El tiempo Na'vi es mas fácil de aprender para una hablante que el ingles. Sin embargo, mientras que Inglés tiene tres tiempos (pasado, presente y futuro) el Na'vi tiene cinco, con la adición de un pasado reciente ("acabo de hacer") y un futuro inmediato ("a punto de hacer"):

          taron [cazar] "caza"
          t<am>aron [cazar <pasado>] "cazado"
          t<im>aron [cazar <Reciente>] "recién cazado"
          t<iy>aron [cazar <immediato>] "está a punto de cazar"
          t<ay>aron [cazar <futuro>] "cazará"


          En Na'vi el pasado y el futuro son generalmente usados en declaraciones de acontecimientos en el pasado y en el futuro. Como en Inglés no son necesariamente remotos en el tiempo. No hay un plazo absoluto que se trate; si algo se considera reciente o inmediata depende del juicio del orador. Un ejemplo del futuro inmediato iy es Ni-Ìnglìsì p <iy> lltxe oe "Voy a hablar en Inglés ahora", momento en el que el hablante cambia al Inglés, o oe tìyetxaw "Voy a estar de vuelta". En un verbo se puede utilizar mas de un tiempo. Por ejemplo, el reciente pasado y el futuro inmediato se duplican en

          Oel pot tspìmìyang.
          Oe-l po-t tsp‹ìm›‹ìy›ang
          yo-erg el/ella-acc matar-rec><imn
          "Estaba a punto de matarlo."

          Para finalizar la primera lección haga los siguientes ejercicios. Como no hay forma de que alguien revise sus ejercicios (si lo desea) copie estos en una hoja de papel, resuevalos y luego compare sus respuestas con las de ésta pagina. Si considera que no es necesario que usted haga estos ejercicios, no los realize y sigua con el resto del curso.

          Traducción[editar]

          Traduzca estas palabras en na'vi a español (cada palabra 1 punto)

          1. káme:
          2. kaltxì:
          3. rutxé:
          4. iráyo:
          5. skxáwng:

          Traduzca estas palabras de español a na'vi (cada palabra un punto)

          1.- adiós: 2.- tú: 3.- ver: 4.- hermano: 5.- yo:

          Números[editar]

          Ponga el nombre de los números en na'vi (cada número 3 puntos)

          1= 2= 3= 4=


          Frases[editar]

          Traduzca cada frase a español (5 puntos cada frase)

          1.- Oel ngati kameie: 2.- Éywa ngáhu: 3.- ngaru lu fpom srak?: 4.- óe ngáru seiyí iráyo

          Respuestas[editar]

          Aquí están las respuestas de los ejercicios.

          - Traducción:

          1.- ver 2.- hola 3.- por favor 4.- gracias 5.- idiota

          - Números

          1= 'aw 2= mune 3= pxey 4= tsìng

          - Frases

          1.- Yo te veo 2.- Que Éywa este contigo 3.- ¿Cómo estas tú? 4.- Te lo agradezco


          Vea en la siguiente escala su puntaje, y vea si aprobó o necesita mejorar y repasar.

          • 0-10: Necesita mejorar
          • 11-22: Conocimiento bajo
          • 23-30: Alto conocimiento
          • 31-42: Conocimiento superior. Felicidades!

          Para seguir progresando responda estas preguntas y vea su progreso.

          Verdadero o Falso[editar]

          Responda si las observaciones son verdaderas o falsas (2 puntos cada una)

          1. En el na'vi los verbos se conjugan por persona, no por tiempo. __
          2. El significado de "Cazado" es Tolaron. __
          3. La primera posición para un verbo es ol. __
          4. El significado del verbo steftxáw es caminar. __
          5. El significado del verbo "lu" es ser. __


          Preguntas abiertas[editar]

          Responde las siguientes preguntas (3 punto cada una)

          • 1.- ¿Cuál es el significado de "tspang"?
            R:
          
          • 2.- ¿Si quisiera saludar a alguien, que le diría?
            R: 
          
          • 3.- ¿Puede ocurrir más de un infijo en la primera posición?
            R: 
          
          • 4.- ¿Cuántos tiempos tiene el idioma Na'vi?
            R:
          


          Respuesta[editar]

          Al igual que en los ejercicios de la unidad anterior, revise sus respuestas y vea su puntaje.

          Verdadero o Falso

          1. Falso
          2. Verdadero
          3. Verdadero
          4. Falso
          5. Verdadero


          Preguntas abiertas

          1. Matar
          2. Kaltxi
          3. Sí, si puede.
          4. Tiene 5 tiempos

          Vea en la siguiente escala su puntaje, y vea si "aprobó" o necesita mejorar y repasar.

          • 0-8: Necesita mejorar
          • 9-15: Bien, conocimiento medio
          • 16-22: Muy bien, Felicidades.

          Este es un diccionario de Na'vi - Español, creado para ayudar a quien quiera conocer alguna palabra. En el diccionario hay mas de 430 palabras, pero seguirá aumentando.

          '[editar]

          25 palabras

          • 'ä': Ayy!
          • 'ampi: Tocar
          • 'akra: suelo(fertil
          • 'aw: Uno (número)
          • 'awpo: Uno (persona)
          • 'awsiteng: Conjuntamente
          • 'awve: Primero
          • 'awsiteng: juntos
          • 'e'al: Peor
          • 'eko: ataque
          • 'efu: sentir
          • 'ekong: Beat rítmico
          • 'engeng: Nivel
          • 'eveng: Niño
          • 'evi: Nene
          • 'ì'awn: Permanecer
          • 'ìheyu: Espiral
          • 'ìnglìsì: Inglés
          • 'it: Un poco
          • 'itan: Hijo
          • 'ite: Hija
          • 'ok: Recuerdo
          • 'ong: Florecer
          • 'upe: Qué (cosa)
          • 'upxare: Mensaje

          A[editar]

          15 palabas

          • A: Qué, cuál
          • Äie: Visión
          • Alaksì: Preparado
          • Alìm: Muy lejos
          • Apxa: Grande
          • Atan: Luz
          • Ätxäle: Petición
          • Atxkxe: Tierra
          • Au: Tambor
          • Aungia: Señal
          • Ayfo: Ellos
          • Aylaru: A los otros (contracción de aylaberu)
          • Aynga: Tú
          • Ayoe: Nosotros (exclusivo)
          • Ayoeng: Nosotros (inclusivo)
          • Atokirina: Semillas del árbol sagrado

          E[editar]

          10 palabras

          • Ean: Azul
          • Eltu: Cerebro
          • Eltungawng: Brainworm (Parasito cerebral)
          • Emza'u: Superar (prueba)
          • Emrey: sobrevivir
          • Eo: En frente
          • Ekxan: barricada, obstrucción
          • Europa: Europa
          • Eyk: Liderar
          • Eyktan: Líder

          F[editar]

          35 palabras

          • Fa: Con (mediante)
          • Faheu: Oler
          • Faketuan: Alienígena (no Na'vi)
          • Fì'u: Esto (cosa)
          • Fìfya: Esto (así, como esto)
          • Fìkem: Este/a (acción)
          • Fìpo: Este/a (persona o cosa)
          • Fìtseng(e): Aquí
          • Fkarut: Pelar (una fruta)
          • Fkeu: Poderoso
          • Fko: Único
          • Fmawn: Noticias
          • Fmetok: Prueba
          • Fmi: Intentar
          • Fnu: Callar
          • Fo: Ellos
          • Fpak: Aguantar
          • Fpe': Enviar
          • Fpeio: Prueba (ceremonial)
          • Fpi: Por, a causa de
          • Fpom: Paz, bienestar
          • Fpxäkìm: Entrar
          • Fra'u: Todo (cosas)
          • Frapo: Todos (gente)
          • Ftang: Parar
          • Fte: De modo que
          • Fteke: A no ser que
          • Ftia: Estudiar
          • Ftu: Desde (dirección)
          • Ftue: Fácil
          • Ftxey: Elegir
          • Fu: O (conjunción)
          • Fya'o: Camino
          • Fyape: Cómo
          • Fyaxwìntxu: Guía

          H[editar]

          10 palabras

          • Ha: Entonces, en ese caso
          • Hapxì: Parte
          • Hasey: Hecho, acabado
          • Hawnu: Proteger
          • Hì'i: Pequeño
          • Hiyìk: Divertido
          • Hrrap: Peligro
          • Hu: Con (acompañamiento)
          • Hufwe: Viento
          • Hum: Marcharse

          I[editar]

          5 palabras

          • I'en: Instrumento de cuerda
          • Ìlä: Mediante, a través de
          • Ioang: Animal, bestia
          • Irayo: Gracias
          • Iveh k'nivi s'di: Niñera

          K[editar]

          52 palabras

          • Ka: A través de
          • Käì: Ir
          • Kaltxì: Hola
          • Kämakto: Capear, soportar
          • Kame: Ver (sentido espiritual)
          • Kangay: Válido
          • Karyu: Instructor
          • Kato: Ritmo
          • Kawkrr: Nunca
          • Kawng: Malicioso
          • Kawtu: Nadie
          • Ke: No (antes de adjetivo)
          • Ke'u: Nada
          • Kea: No (antes de sustantivo)
          • Kehe: No
          • Kelku: Hogar
          • Kelku si: Habitar
          • Kelutrel: Arbolmadre
          • Kempe: Qué (acción)
          • Kenong: Ejemplificar
          • Kerusey: Muerto
          • Ketuwong: Alienígena
          • Kewong: Alienígena
          • Keye'ung: Locura
          • Kì'ong: Especie (fruta o vegetal)
          • Kifkey: Mundo
          • Kìm: Girar
          • Kin: Necesitar
          • Kinä: Siete
          • Kinam: Pierna
          • Kinamtil: Rodilla
          • Kìng: Hilo
          • Kip: Entre
          • Kìte'e: Servicio
          • Kìyeváme: Hasta pronto
          • Kllfriyo': Ser responsable
          • Kllkulat: Desenterrar (algo), arrancar (árbol)
          • Kllkxem: Estar de pie
          • Kllpxìltu: Territorio
          • Kllte: Suelo
          • Krr: Tiempo
          • Krrnekx: Tardar
          • Krrpe: Cuándo
          • Kunsìp: Gunship (arma)
          • Kurakx: Expulsar
          • Kxam: Medio, punto intermedio
          • Kxamtseng: Centro
          • Kxangangang: Auge
          • Kxanì: Prohibido
          • Kxawm: Quizás
          • Kxener: Especie (fruta o vegetal)
          • Kxetse: Cola

          L[editar]

          13 palabras

          • Lahe: Otro
          • Lam: Parecer
          • Lapo: Otro (persona o cosa)
          • Latem: Cambiar
          • Law: Claro, cierto
          • Lehrrap: Peligroso
          • Lertu: Colega
          • Lì'u: Palabra
          • Lok: Cercano
          • Lonu: Liberar
          • Lrrtok: Sonreír
          • Lu: Ser
          • Lumpe: Por qué
          • Lie si oe: Experimento

          M[editar]

          18 palabras

          • Masmuké: Hermanas
          • Masmukéu: Hermanos
          • Masano: Madre
          • Ma sempul: Padre
          • Makto: Montaral)
          • Menari: Ojos (dual)
          • Meuia: Honor
          • Meyp: Débil
          • Mikyun: Oído
          • Mìso: Lejos
          • Mipa: Nuevo(a)
          • Molungue: Traído
          • Mllte: Estar de acuerdo
          • Mawey: Calma

          Neytiri ; amor

          N[editar]

          34 palabras

          • Na: Como (igual que)
          • Nang: ¡Oh! (partícula de exclamación)
          • Nari: Ojo
          • Na'rìng: Bosque
          • Na'vi: Gente
          • Nawm: Noble
          • Ne: Hacia
          • Ne'im: Atrás
          • Nekx: Quemar
          • Neu: Querer
          • Nga: Tú
          • Ngawng: Gusano
          • Ngay: Cierto
          • Ngenga: Usted
          • Ngop: Crear
          • Nguway: Aullido
          • Nì'aw: Sólo
          • Nì'awtu: Sólo (persona)
          • Nì'awve: Primero
          • Mì'ul: Más
          • Niä: Agarrar
          • Nìftue: Fácilmente
          • Nìftxavang: Apasionadamente
          • Nìhawng: Excesivamente
          • Nìltsan: Bien
          • Nìmun: Otra vez
          • Nìn: Mirar
          • Nìngay: Verdaderamente
          • Nìtam: Suficiente
          • Nìtut: Continuamente
          • Nìtxan: Mucho
          • Nìwin: Rápido
          • Nìwotx: Todo, completamente
          • Nume: Aprender

          O[editar]

          6 palabras

          • Oe: Yo
          • Oeng: Tú y yo
          • Ohe: Yo (deferencial)
          • Olo': Clan
          • Omum: Saber
          • Ontu: Nariz

          P[editar]

          30 palabras

          • Pähem: Llegar
          • Pak: ¡Oh! (sorpresa o exclamación)
          • Pam: Sonido
          • Pamtseo: Música
          • Pänutìng: Prometer
          • Pätsì: Insignia
          • Pawm: Preguntar
          • Pe: Qué (antes de sustantivo)
          • Peyfa: Cómo
          • Pehem: Qué (acción)
          • Pehrr: Cuándo
          • Pelun: Por qué
          • Peng: Decir, contar algo
          • Peseng: Dónde
          • Pesu: Quién
          • Peu: Qué (cosa)
          • Pey: Esperar
          • Pizayu: Ancestro
          • Plltxe: Hablar
          • Po: Él, ella
          • Poan: Él
          • Poe: Ella
          • Pongu: Grupo (de gente)
          • Pxan: Digno
          • Pxasul: Fresco (comida)
          • Pxay: Varios, muchos
          • Pxel: Como, igual que
          • Pxi: Agudo, afilado
          • Pxun: Brazo
          • Pxuntil: Codo
          • Pengu: Reproduccion (animal)
          • Penguax: Reproduccion (personas)

          R[editar]

          12 palabras

          • Rä'ä: No hacer
          • Ral: Significado
          • Ralpeng: Interpretar
          • Rawke: Grito de alarma
          • Renu: Modelo, pauta
          • Rey: Vivir
          • Rikx: Mover, cambiar posición
          • Rim: Amarillo
          • Rina': Semilla
          • Rol: Cantar
          • Ronsem: Mente
          • Rutxe: Por favor

          S[editar]

          39 palabras

          • San: Refrán, cita
          • Sa'nok: Mamá
          • Sa'nu: Mamá (cariñoso)
          • Sänume: Enseñanza, instrucción
          • Sat: Eso (sólo después de 'ftu')
          • Sempu: Papá (cariñoso)
          • Sempul: Padre
          • Set: Ahora
          • Sevin: Bonito
          • Seyri: Labio
          • Seze: Flor azul
          • Si: Hacer
          • Sì: Y (conjunción)
          • Sìlronsem: Listo, inteligente
          • Sìltsan: Bueno
          • Sirey: Vida
          • Ska'a: Destruir
          • skxáwng: Imbécil
          • Slä: Pero
          • Slu: Convertirse en
          • Sngä'i: Comenzar
          • Sngä'ikkr: Comienzo
          • Snumìna: Débil (persona)
          • Som: Caliente
          • Spe'e: Capturar
          • Spe'etu: Cautivo
          • Srak(e): Marcador para preguntas sí/no
          • Srane: Sí
          • Sreu: Danza
          • Srung: Ayuda
          • Steftxaw: Examinar
          • Stum: Casi
          • Sutx: Cerrar
          • Swaw: Momento
          • Swirä: Criatura
          • Swizaw: Flecha
          • Swok: Sagrado
          • Swotu: Lugar sagrado
          • Syaw: Llamar

          T[editar]

          106 palabras

          • Ta: De, desde (varios usos)
          • Ta'em: Desde arriba
          • Täftxu: Tejer
          • Täftxuyu: Tejedor
          • Takuk: Atacar, golpear
          • Tam: Bastar, ser suficiente
          • Tangek: Tronco (árbol)
          • Tanhì: Estrella
          • Taron: Cazar
          • Taronyu: Cazador
          • Taw: Cielo
          • Tawng: Esquivar, zambullirse
          • Tawng: Evasión
          • Tawtute: Hombre del cielo
          • Te: Partícula usada en nombres
          • Telem: Cuerda
          • Tengfya: Como (de la misma forma que)
          • Tengkrr: Mientras (al mismo tiempo que)
          • Terkup: Morir
          • Teswotìng: Conceder
          • Teya: Lleno
          • Teylu: Larva (escarabajo)
          • Tìfmetok: Prueba
          • Tìftang: Parada
          • Tìhawnu: Protección
          • Tìkawng: Malvado
          • Tìkenong: Ejemplo
          • Tìkin: Necesitar
          • Til: Articulación
          • Tìng: Dar
          • Tìng mikyun: Escuchar
          • Tìng nari: Mirar
          • Tìngay: Verdad
          • Tìran: Caminar
          • Tirea: Espíritu
          • Tireafya'o: Senda del espíritu
          • Tireaioang: Espíritu (animal)
          • Tìrey: Vida
          • Tìrol: Canción
          • Titspang: Muerte
          • Titxur: Fuerza
          • To: Que (comparativo)
          • Tok: Estar en
          • Toktor: Doctor
          • Tokx: Cuerpo
          • Tompa: Lluvia
          • Toruk: Última sombra
          • Trr: Día
          • Tsa'u: Ese/a (cosa)
          • Tsaheylu: Vínculo (conexión neural)
          • Tsahìk: Matriarca
          • Tsakem: Ese/a (acción)
          • Tsakrr: Entonces, en aquel tiempo
          • Tsam: Guerra
          • Tsampongu: Destacamento de guerra
          • Tsamsiyu: Guerrero
          • Tsap'alute: Disculpa
          • Tsat: Ese/a (objeto)
          • Tsatseng: Ahí
          • Tsatu: Ese/a (persona)
          • Tsawke: Sol
          • Tsawl: Grande (estatura)
          • Tse'a: Ver
          • Tseng(e): Lugar
          • Tsengpe: Donde
          • Tseo: Arte
          • Tsìng: Cuatro (4)
          • Tsìvol: Trentaidos (32)
          • Tsko: Arco
          • Tskxe: Roca
          • Tskxekeng: Entrenamiento
          • Tslam: Entender
          • Tsleng: Falso
          • Tslolam: Entendido
          • Tsmuk, tsmuktu: Hermano/a
          • Tsmukan: Hermano
          • Tsmuke: Hermana
          • Tsnì: Eso
          • Tspang: Matar
          • Tsranten: Importar
          • Tsteu: Bravo, valiente
          • Tsun: Poder (verbo)
          • Tswayon: Volar
          • Tsyal: Ala
          • Tukru: Lanza
          • Tul: Correr
          • Tung: Permitir
          • Tupe: Quién
          • Tute: Persona
          • Tutean: Hombre
          • Tutee: Mujer
          • Txan: Demasiado
          • Txantslusam: Sabio
          • Txe'lan: Corazón
          • Txele v. matter (subject)
          • Txen: Despierto
          • Txep: Fuego
          • Txey: Alto
          • Txìm: Culo
          • Txìng: Dejar, abandonar
          • Txo: Si (conjunción)
          • Txoa: Perdón
          • Txokefyaw: Si no, osea (conjunción)
          • Txon: Noche
          • Txopu: Miedo
          • Txum: Veneno
          • Txur: Fuerte

          U[editar]

          7 palabras

          • Ulte: Y (conjunción)
          • Ultxa: Unión, emparejamiento
          • Unil: Sueño
          • Uniltaron: Cazasueños
          • Uniltìrantokx: Avatar (cuerpo de un Caminante de sueños)
          • Uniltìranyu: Caminante de sueños (Hombre del cielo)
          • Utral: Árbol
          • Uturu: Refugio

          V[editar]

          7 palabras

          • Vä': desagradable a los sentidos, maloliente
          • Vay: subir a, hasta
          • Var: persistir en un estado
          • Virä: Proliferar
          • Vofu: Dieciséis (16)
          • Vrrtep: Demonio
          • Vul: Rama
          • Vähry:volar

          W[editar]

          5 palabras

          • Way: Canto
          • Waytelem: Acorde (musical)
          • Wintxu: Mostrar
          • Wrrpa: Exterior
          • Wutso: Cena

          Y[editar]

          7 palabras

          • Ye'rìn: Pronto
          • Yey: Directamente
          • Yìm: Atar
          • Yol: Largo (tiempo)
          • Yom: Comer
          • Yomtìng: Alimentar (animales, etc)
          • Yur: Lavar
          • Yawne: Amado/a

          Z[editar]

          9 palabras

          • Za'ärìp: Tirar de
          • Za'u: Venir
          • Zamunge: Traer
          • Zekwä: Dedo
          • Zene: Deber
          • Zìsìt: Año
          • Zong: Salvar
          • Zongtseng: Refugio
          • Zoplo: Ofensa, insulto
          • Zola'u Nìprrte': Bienvenido(a)